پرونده طلا

پرونده طلا

از زمانی که برق تکه های طلا در رودخانه های این کره خاکی چشم انسان را خیره کرد و تب طلا بالاگرفت، انسان هرگز نتوانست در مقابل جاذبه این فلز زرد رنگ مقاومت کند و همیشه به دنبال داشتنش بوده است. اگرچه ابتدا این خواسته با استقبال از خطرات و سختی های متفاوتی همراه بود اما امروزه این ویترین طلافروشی ها هستند که همانند دانه های درخشان طلا در گل و لای برای مدتی هرچند کوتاه دیدگان بشر را بخصوص در کشورمان و برخی از کشورهای همسایه به خود معطوف می کند.

اما به راستی تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که این مصنوعات دلربا چه مراحلی را طی کرده اند تا به این زیبایی مقابل دیدگان شما قرار گیرند؟ یا اینکه چند نفر روی یک انگشتری کار کرده اند تا روی دستتان بدرخشد؟

شاید در مرحله اول پاسخ این سئوال ساده و در چند جمله خلاصه شود اما به گفته یکی از فعالان این صنعت در اتحادیه طلا فروشان تهران هر یک کیلوگرم طلا زمینه ساز اشتغال یکصد تا یکصدو پنجاه نفر است، بنابراین شاید چند سطر و چند جمله پاسخ مناسبی برای این پرسشها نباشد و باید کمی بادقت و ریزبینی بیشتری به موضوع نگریست.

اگر از استخراج طلا که بیشتر ما از آن حداقل چند سطری مطالعه کرده ایم یا چندین فیلم علمی یا داستانی دیده ایم بگذریم روند تولید این مصنوعات جذاب و بسیار زیبا بتواند به عنوان سوژه اصلی گزارش ما باشد.

اولین مرحله پس از واردات شمش طلا عمدتا از انگلستان و دوبی به بازار تهران کارگاههای طلاسازی یا کارخانجات تولید طلاست که معمولا به دلیل حساسیت کارشان به دور از هیاهو و اطلاع مردم عادی فعالیت می کنند و صرفا دست اندرکاران صنعت طلا از این روند آگاهند اما اینبار یکی از کارگاههای طلاسازی در کوچه پس کوچه های چهارراه گلوبندک تهران که بیشترین تراکم کارگاههای طلاسازی را تجربه کرده با گشاده رویی درضد سرقت کارگاهش را برای ما گشود و از روند تولید طلا برایمان سخن گفت.

این تولید کننده طلا سخنش را اینگونه شروع کرد اگرچه این صنعت بسیار در دهانها پیچیده و همه فکر می کنند کسی که کارگاه طلاسازی دارد ثروت بادآورده ای یا گنج پنهانی را بدست آورده که در واقع اینگونه نیست بلکه اکثر تولیدکنندگان با مشکلات عمده ای چون نبود دانش فنی ، دستگاه ، ابزار و لوازم و البته قوانین درست صادرات و واردات دست و پنجه نرم می کنند و از این بارقه زیبای طلا به واقع سهم بسیار ناچیزی را به دست می آورند. اما از این موضوع که بگذریم داستان ساخت مصنوعات طلا اینگونه است:

بطور کلی این حرفه در گذشته های دور به صورت موروثی وسینه به سینه اداره می شده اما امروزه شاید بتوان با چند ده میلیون تومان اقدام به راه اندازی کارگاه های طلاسازی کرد اما اگر تخصص و علم این کار را به عنوان پشتوانه خود در کنار سرمایه نداشته باشی در این حرفه هرگز موفق نخواهی بود و پس از مدتی با تحمل ضرری زیاد مجبور به ترک این بازار پرزرق و برق خواهی شد. اگر بخواهم کارگاه طلاسازی را برایتان به توصیف کنم اینگونه می گویم که یک کارگاه طلا سازی معمولا از سه بخش عمده تشکیل می شود که به ترتیب عبارت است از دفتر، اتاق قالب گیری و ریخته گری و در نهایت اتاق تراش یا همان مخراج کاری که این قسمت از حساس ترین قسمت هاست و بطور کامل از دیگر نقاط مجزا شده البته به تازگی برخی از کارگاهها که مدرن تر هستند اتاقی که در دید عموم نیست را برای طراحی اختصاص داده اند تاطرح هایشان محفوظ باشد .

پس از تقسیم بندی کارگاه اصلی ترین موضوع دستگاهه مورد نیاز ما کوره ، نبرد، فرز (دستگاه تراش- دستی یا کامپیوتری)، میزکار مخصوص و قالب هستند. حالا مراحل ساخت یک انگشتری را برای شما شرح خواهم داد . قبل از هر کاری در کارگاههای طلاسازی بحث مدل سازی مطرح است که باید ابتدا ملی را برای ساخت محصول اصلی تهیه کنیم این مدلسازی امروزه به سه روش انجام می شود 1روش سنتی 2 با استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری 3 با استفاده از دستگاه پرینت سه بعدی

1.        روش سنتی : این روشی است که امروزه شاید کمتر از آن استفاده شود اما هنوز هم برخی از کارگاهها از این روش استفاده می کنند که خلاقیت و هنر کارگر باعث به وجود آمدن مدلی از طرح اصلی روی موم یا برنج می شود البته کاری بسیار دشوار و طاقت فرسایی است ..

2.        استفاده از نرم افزار کامپیوتری (ماشین آلات مدلسازی): پس از طراحی کار اصلی با استفاده از نرم افزار دستگاههای مخصوص در محیطی کاملا بسته و محصور شروع به تزریق مواد شیمیایی حساس به نور می کنند و در نهایت مدلی از کار اصلی را تولید می کنند اگرچه این روش همانند روش استفاده از پرینت سه بعدی است اما مزایایی همچون استقامت مدل ساخته نسبت به پرینت سه بعدی را به همراه دارد و البته سرعت عمل بیشتری نیز دارد

3.        در نهایت پرینت سه بعدی : در این روش پس از طراحی کار اصلی با نرم افزار مخصوص کاربر دستور پرینت را می دهد و پرینت سه بعدی روی صفحه کار شروع به تزریق موم به صورت لایه لایه می کنند و با توجه به خواصیت موم که با هوا ترکیب و به سرعت سخت می شود مدل کار ساخته می شود اما باید دقت داشته باشیم که این مدل آسیب پذیر است.

پس از ساخت یک نمونه اولیه از کار با روشهای یاد شده حالا نوبت ساخت قالب برای ریخته گری کار از روی نمونه است. این مرحله برای ساخت یک نمونه از عین کار است که با روشهای متفاوتی انجام می شود این روش ها عبارتند از  1. ساخت قالب های لاستیکی یا سیلیکنی از روی مدلهای مومی یا غیر فلزی و 2 ساخت قالب لاستیکی با روش پخت لاستیک

در روش اول مدل را داخل یک قالب قرار می دهیم و قالب را با مواد شیمیایی مخصوص از ترکیبات سیلیکنی مایع پر می کنیم تا پس از مدتی مواد شیمیایی خشک و جامد شوند و سپس قالب برش خرده و مدل از داخل آن خارج می شود و ادامه کار اما در روش دوم با استفاده از خمیرهای لاستیکی موجود در بازار هر مدلی که تحمل درجه حرارت حدود 500 درجه را داشته باشد با آن می پوشانیم و در پرس مخصوص قرار می دهیم که این پرس علاوه بر فشار درجه حرارت را هم از بالا و پایین روی خمیر وارد می کند و پس از مدتی قالب دور مدل را گرفته و با استفاده از تیغ جراحی قالب را باز می کنیم و مدل را خارج می کنیم تا به مرحله بعدی برسیم.

مرحله تزریق موم داخل قالب یکی از حساس ترین مراحل کار است چون اگر این کار به خوبی و دقت انجام نشود مدل مومی خوبی از کار تهیه نخواهد شد و در نهایت کار تمیز و قابل ملاحظه ای را نمی توانیم تهیه کنیم . در این مرحله هرتعداد محصولی که قصد تولید داریم را باید کپی مومی بسازیم تا در مراحل بعدی این موم ها تبدیل به محصول طلایی شوند.

اما چهارمین مرحله از مراحل ساخت یک انگشتری شاخه کردن نمونه های مومی است ، در این مرحله مدل های تهیه شده در مرحله قبل را به وسیله یک هویه به یک مفتول مومی می چسبانیم تا به صورت یک درختچه درآید و سپس انتهای آن را در جایگاه مخصوص لاستیکی سیلندر ریخته گری قرار می دهیم . این درختچه مومی می تواند از یک تا حتی صدها نمونه کار مومی تشکیل شده باشد.

پنجمین مرحله از مراحل ساخت مصنوع طلایی ما مرحله قالبگیری است در این مرحله وقتی درختچه مومی ما در سیلندر مخصوص قرار گرفت اطراف آن با گچ مخصوص قالبگیری به دور از نور قالبگیری می شود و با دستگاه مخصوص کاملا فشرده و بدون حباب خواهد شد این مرحله تا خشک شدن قالب گچی ادامه می یابد پس از اتمام کار قالب گچی که در مقابل حرارت مقاوم است تولید می شود و باید درختچه مومی را از داخل قالب خارج کنیم که این کار با دستگاه حرارت غیر مستقیم انجام می شود در این مرحله که در واقع مرحله ششم است با استفاده از حرارت غیر مستقیم موم داخل قالب گچی ذوب شده و از قالب خارج می گردد و برای اینکه کار کاملا خشک وتمیز باشد آن را داخل کوره قرار می دهیم تا حسابی خشک و بدون هرگونه آلودگی موم شود این مرحله بین 8 تا 12 ساعت بطول خواهد انجامید.

مرحله هفتم یا همان ریخته گری که شاید گرانترین قسمت کار است معمولا با سه روش انجام می شود

1.        گریز از مرکز : در این روش قالب تولید شده به صورت افقی با بوته ذوب طلا قرار می گیرد و پس از ذوب طلا با استفاده از نیروی گریز از مرکز طلا وارد قالب می شود که این روش سنتی و ابتدایی کار بوده و احتمال خطا در این روش بسیار بود و البته اتلاف هم زیاد بود. این روش قدیمی هنوز هم در برخی از کارگاههای سنتی مورد استفاده است.

2.        روش وکیوم (شرایط خلاء کامل): این روش که کمی مدرن تر و ایمن تر از روش قبلی است به این صورت است که قالب را روی دهانه یک ماشین مکش می بندیم و طلای مذاب که در کوره سنتی ذوب شده را داخل سیلندر می ریزیم و همزمان با روشن کردن دستگاه مکش طلای مذاب به داخل قالب کشیده می شود و محفظه های خالی داخل قالب را پر می کند. این روش علاوه بر ایمنی بیشتر به صرفه تر نیز هست و دور ریز کمتری دارد

3.         روش ریخته گری با ماشین های القایی که جدیدترین روش موجود بازار است، این روش بصورتی است که قالب ایجاد شده را داخل دستگاه قرار می دهیم و با استفاده از گاز آرگون محفظه های قالب را علاوه بر پرکردن روان سازی نیز می کنم و با ذوب شدن طلا داخل بوته آن را به داخل قالب تزریق می کنیم بنابراین هیچگونه هوایی در کار نیست و جلوی اکسید شدن طلا گرفته خواهد شد.

پس از اتمام مراحل ریخته گری حالا با یکی از روش های ذکر شده اجازه می دهیم تا قالب خنک شده و البته طلای ذوب شده کمی حالت جامد به خود بگیرد که معمولا بین 5 تا 15 دقیقه زمان نیاز است بعد قالب را داخل آب قرار می دهیم تا شکسته شود و شاخه های درختی طلایی از آن جدا شود و برای تمیز شدن کامل کار آن را با فشار آب می شوییم تا بطور کلی گچ از روی کار بلند شود و فقط طلای قالب گیری باقی بماند.

مرحله هشتم با برش شاخه های طلایی کار آغاز می شود، این روش معمولا با قیچی های بادی که دقت و سرعت مناسبی دارند انجام می شود و قطعات ساخته شده طلا را از قطعات اضافه جدا و با استفاده از ماشین های مخصوص سایش هر گونه زائده را از قطعه اصلی می کند تا برای مراحل بعدی آماده سازی شوند.

نهمین مرحله از مراحل مختلف تولید مصنوعات فلزی مربوط شستشو و تمیز کاری قطعه ساخته شده از هرگونه زائده یا چربی است که معمولا این روش با استفاده از دستگاههای التراسونیک و ایجاد امواج بسیار قوی در محیط مرطوب انجام می شود در واقع قطع ساخته شده پس از خروج از این دستگاه درخشندگی اولیه یا همان برق طلا را به خود خواهد دید .

دهمین مرحله نیز ، مرحله پرداخت و جلاست که قطع ساخته شده در دستگاههای مخصوص که گاهی اوقات به آنها پوست زنی هم می گویند ریخته شده و با موادی مخصوص و گاهی گاملا عادی مثل خرده چوب سایید شده و جلا می گیرند بسیاری از این دستگاهها برای جلوگیری از هدر رفتن قطعات طلای جدا شده از مصنوعات ساخته شده مجهز به فیلتر های مخصوص هستند تا درصد هدر رفتن کار را به حداقل برسانند. در این مرحله اگر محصول دارای نگین یا سنگ های قیمتی باشد توسط کارگران ماهر یا همان مخراجکاران اینکار انجام می شود و به جواهر تبدیل می شود.

نکته بسیار جالب در باره اتاق مخراجکاری این است که معمولا این اتاق کاملا از کارگاه دور است و به جز درب ورودی که کاملا عایق بندی شده هیچ راه نفوذی دیگری ندارد تمامی پنجره ها و راههای عبور هوا مسدود شده و هوای داخل اتاق صرفا با هواساز تصفیه می شود . لباس کارگران معمولا مخصوص این اتاق است و با روپوشی از جنس چرم یا پلاستیک مشغول به کار می شوند برای جلوگیری از هدر رفتن هرگونه گرد طلا کف اتاق نوعی کفپوش پلاستیکی با سوراخ های ریز پوشیده می شود تا گرد و غبار طلا در کف اتاق جمع شود و البته کارگران قبل از ترک کردن اتاق با دستگاه باد کاملا لباس هایشان را تمیز می کنندو از آن خارج می شوند با دمپایی مخصوص در اتاق تردد دارند و پس از خروج دستهایشان را داخل سطل های مخصوصی که از اب پرشده اند می شویند تا اگر خرده طلا یا گرد طلا روی دستانشان هست نیز داخل سطل رسوب کند در نهایت هر چند وقت یکبار رسوب داخل سطل ها و البته گرد و غبار کف اتاق را داخل کوره می سوزانیم تا مانده طلا را از آن جدا کنیم با این روش مقداری طلای گرد شده به دلیل تراش کار به هوا برخواسته بود را دوباره به چرخه تولید باز می گردانیم.

یازدهمین مرحله نیز مربوط به آبکاری ، کار است که در واقع کار آماده شده را با لایه ای از فلزات گرانبها مثل رادیوم، روتونیوم و ... می پوشانند و باعث جلا و درخشندگی کار می شوند.

و در نهایت مرحله پایانی مرحله پرداخت و شستشوی کار است که با استفاده از دستگاههای بخارشوی بسیار دقیق این کار انجام می شود و برای کارهایی که دارای سنگهای قیمتی هستند بسیار مفید و موثر است .

این مراحل برای تولید النگو اگرچه چهارده  مرحله است اما  بسیار ساده تر از ساخت دیگر مصنوعات طلایی است چون بیشتر کار با دستگاه انجام می شود . مراحل تولید النگو به این ترتیب است:

1.        مرحله ذوب طلا (Melting & Casting)

این مرحله کاملا با ساخت دیگر مصنوعات شبیه است و در کوره های مختلف با توجه به امکانات کارگاه ذوب می شود.

2.        مرحله نورد کاری یا رولینگ (Rolling)

پس از پایان مرحله ذوب، طلای ریخته شده آماده نورد کاری می شود. دستگاه نورد طلای ریخته گری شده را با توجه به نوع النگو که به سه صورت مفتولی، تسمه ای و پروفیلی است  محصول تولید می کند.

3.        مرحله پروفیل (Profiling wirerolling)

چنان چه بخواهیم النگوی پروفیلی تولید کنیم تسمه نورد کاری شده نسبت به قطر خارجی لوله سایز شده و وارد مرحله پروفیل می شود. بنابراین این مرحله صرفا با توجه به سفارش وارد پروسه تولید خواهد شد

4.        گرد کردن یا فنرپیچ کردن

مفتول یا تسمه  تخت را باید به صورت حلقه یا گرد درآوریم که در این مرحله تمسه یا مفتول به صورت فنر پیچ در آمده و آماده برش به صورت حلقه ای خواهد شد.

5.        تابش کاری کردن (Annealing)

بعد از نورد و طی عملیات مختلف، به دلیل گذشت زمان اکنون طلا به صورت فشرده شده درآمده و اصطلاحاً خشک و از حالت نرمی و فنری خارج می شود، بنابراین باید به وسیله حرارت، طلا را به حالت اولیه احیا کنیم. تا مراحل بعدی به سادگی قابل انجام باشند.

6.        برش کاری (Cutting)

در این مرحله تسمه و یا مفتول در اندازه ها و قطر های مختلف استاندارد شده برش داده می شود که این کار معمولا با دو روش امکان پذیر است:

1- برش کاری به وسیله دستگاه برش (ارّه)

2- برش کاری به شیوه دستی یا گیوتینی

7.        لحیم کاری یا جوشکاری (Soldering)

پس از برش مفتول طلا، اکنون نوبت آن رسیده که دو سر مفتول به یکدیگر جوش داده شود . این جوشکاری به سه روش زیر امکان پذیر است:

1- جوش کاری گاز (مشعل)

2- جوش کاری الکلی

3- جوشکاری لیزری (بدون احتیاج به لحیم)

8.        فرم دار کردن (Tube Shaping tubeprofiles)

چنان چه سفارش تولید النگوی پروفیلی داشته باشیم با استفاده از ماشین چرخ دامله (دستی) تسمه را به فرم های سه گوش، چهارگوش، گرد، نیم گرد، بیضی، نیم بیضی، مربع، شش گوش و اشکال هندسی دیگر تبدیل نماییم.

9.        سایز کردن (Sizing)

با اتمام مرحله جوش کاری، لازم است که النگو به شکل کاملاً گرد و دقیق باشد که برای این کار از سایززن یا همان سایزکن استفاده می کنیم. این سایز کن ها به سه دسته تقسیم می شوند :

1- سایزکن برجکی

2- سایزکن  توپی فنری

3- سایزکن  پنوماتیکی – هیدرولیکی

10.     تراش ترنا (Turning)

جهت تراش و همسطح نمودن داخل و خارج النگوی سایز شده از ماشین های تراشکاری ترنا برای داخل تراشی، رو تراشی، دامله تراشی، پخ زدن و خط انداختن استفاده می کنیم.

11.     پرداخت کاری یا پولیش (Polishing)

برای ظرافت هر چه بیشتر النگو و نیز رفع لکه ها از سطح آن و امکان ایجاد طرح های سیاه قلم با ماشین CNC یا لیزر که به زیر کار بسیار صاف و صیقلی احتیاج دارد از ماشین های مخصوص پرداخت استفاده می کنیم.

این ماشین های با استفاده از برس های بسیار نرم و چرخش مناسب کار صیقل النگو را انجام می دهند و ضمناً مجهز به سیستم مکش بسیار قوی برای جلوگیر ی از هدر رفتن و اتلاف طلا هستند.

12.     آبکاری (Electroplating)

مرحله آبکاری در تمامی روش های ساخت مصنوعات طلایی کاملا یکسان است .

13.     خشک کردن (Drying)

برای خشک کردن سریع النگوی آبکاری و جلوگیری از ایجاد لکه و یا شوره های احتمالی حاصل از آبکاری از ماشین خشک کن استفاده می کنیم . در واقع بسیاری از محصول این مرحله قابل استفاده است اما اگر لازم به طراحی یا تراش باشد محصول به مرحله بعدی یعنی تراش ارسال می شود.

14.     تراش طلا (Diamond or Laser Cutting)

پس از اتمام مرحله آبکاری النگو برای نقش پذیری آماده است که برای این مورد می توان از انواع مختلف ماشین های تراش استفاده کرد اگر امکانات کارگاه اجازه بدهد از دستگاههای تمام اتوماتیک سی ان سی استفاده می کنند یا اینکه النگوی ساخته شده را به دست توانمند هنرمندان ایرانی می سپارند تا هنردستشان آن را تزئین کنند.

پس از توضیحات کاملی درباره مراحل تولید مصنوعات طلایی از این فعال عرصه طلا و جواهر پرسیدم که مهمترین مشکل حرفه شما چیست که اینگونه پاسخ داد اولین مشکل عدم همکاری دولت برای واردات ماشین آلات موردنیازمان است که همین موضوع باعث شده که موقعیت تجاری خودمان نسبت به صادرات مصنوعات طلا قبل از انقلاب به ترکیه را با واردات از این کشور جایگزین کنیم چون در اوایل انقلاب دولت صنعت طلا و جواهر را در کنار لوازم آرایشی به عنوان یکی از نیازهای غیر ضروری جامعه قرار داد و به همین دلیل ورود ماشین آلات و تکنولوژی به ایران سخت شد و ما از قافله تولید جاماندیم و امروزه حتی برخی تولیدات داخلی را به اسم کار خارجی از بازار می خریم اگرچه نبود نیروی متخصص در صنعت تولید و ساخت مصنوعات طلا هنوز هم به چشم می خورد اما به تازگی برخی آموزشگاهها برای رفع این کمبود اقدام کرده و مشغول  پرورش نیروی متخصص هستند اما دومین مشکل ما کمبود کارگاههای ریگیری یا همان عیارسنجی در نظام تولید طلاست.

عدم کنترل و رسیدگی به این کارگاهها که تعداد زیادی از آنها هم اکنون در اطراف بازار فعالیت دارند باعث شده تا بعضا عیارهای نامناسب به دست مصرف کننده برسد و باعث عدم استاندارد بودن طلای ایران باشد. همانطور که می دانیم عیار طلای ایران همانند برخی کشورهای دیگر 18 است یا همان 750 است بعضا اختلاف عدد محاسبه شده در کارگاههای ریگیری خواسته یا ناخواسته باعث می شود تا یکی دو خط یا حتی بعضا ده خط عیار بالا یا پایینتر از استاندارد 750 باشد که این موضوع علاوه بر بدنامی محصولات باعث سوءاستفاده برخی شده است حساب کنید یکی یا دو خط پایینتر در طول معاملات یک ماهه برای تولید کننده چه سودی را خواهد داشت و البته چه ضرری برای خریدار. به هر حال اگر بتوان این کارگاهها را با دستگاههای پیشرفته و استاندارد همراه کرد بسیاری از مشکلات صنعت طلاسازی برطرف خواهد شد و البته اختلاف حساب های بین کار ما نیز کمتر خواهد شد چون گاهی اوقات نقاط مختلف قطعه طلای ریگیری شده دارای عیار متفاوت است بنابراین نمی توان عیار دقیقی از محصول نهایی به دست آورد پس اگر دستگاهها  تکنولوژی مناسبی در اختیار ریگیری ها باشد می توان به این مشکل غلبه کرد.

در مورد ذوب کردن سکه های طلا دراین صنعت از او سئوال کردم که اینگونه پاسخ گرفتم ، معمولا وقتی طلاهای شکسته را ذوب می کنیم برای اینکه عیار هرگز عیار مناسبی را به دست نخواهیم آورد بنابراین با اضافه کردن مس یا طلا باید عیار را کامل کنیم اگرچه میزان افزودن مس و طلا تا حدودی تجربی است اما باید با محاسبات همراه باشد . به عنوان مثال اگر عیار طلای ذوب شده ما 700 باشد باید به آن طلا اضافه کنیم تا به عیار 18 یا همان 750 برسیم خوب شمش که در دسترس نیست برای این کار یا اینکه همه کارگاهها سرمایه نگداری شمش را ندار تنها طلایی که استاندارد است و در دسترس سکه بانکی هست که برای عیار کردن کارهایمان از آن استفاده می کنم نه اینکه خود سکه را آب کنیم و از آن مصنوعات طلا بسازیم به همین ترتیب هم اگر عیار طلا بالا باشد به آن مس اضافه می کنم تا روی 750 بایستاد و از آن در ساخت استفاده کنیم.

به هر حال پشت ویترین زیبا و زرین مغازه های طلافروشی دنیای منحصر به فردی وجود دارد که هزاران نفر را به خود مشغول کرده است ، این گوشه ای از پس پرده تب طلا در قرن حاضر بود.

کیفی ها چه افرادی هستند؟

بدون تردید داستان فیلم های جویندگان طلا را در قاره آمریکا به یاد داریم و صحنه های مهیج آن را بارها در ذهنتان مرور کرده اید. این تب طلا بود که این افراد را وادار به ماجراجویی در سرزمین های ناشناخته می کرد اگرچه به ظاهر تب طلا در جامعه امروزی فروکش کرده و دیگر خبری از داستان این فیلم ها نیست اما هنوز هم گروهی در ایران هستند که در صنعت طلا وجواهر فعالیت می کنند و دقیقا شرایط و خطرات آن زمان را به جان می خرند .

شاید خبری از تعقیب گریز روی اسب در کوه و دشت نباشد اما گاهی اوقات موضوع سرقت از این گروه صدر اخبار قرار می گیرد و حتی سوژه فیلم های جدید می شود. بله این گروه که به اصطلاح در بازار طلا به آنها کیفی می گویند هستند.

هرچند تقریبا بسیاری از شهرهای کشور دارای بازار اصلی طلا و جواهر هستند اما همگی آنها سازنده یا تولید کننده این مصنوعات نیستند بنابراین گروهی که معروف به کیفی ها هستند مسئولیت انتقال این مصنوعات زیبای فلزی از مراکز تولید به بازار های محلی دارد .

این گروه یا دارای سابقه ای طولانی در این صنعت هستند و برای کارگاههای تولید کاملا شناخته شده هستند یا اینکه با توصیه چند نفر از معتمدان بازار طلا وجواهر به این کار وارد می شوند بنابراین اینطور نیست که فردی تصمیم بگیرد این حرفه را شروع کند و از فردای آن روز در گروه کیفی های بازار فعالیت کند بلکه معمولا در صورت امکان ورود به این گروه باید به صورت همراه با یکی از پیشکسوتان این حرفه همراه باشد و در سفرهایش با او همراه شود تا اینکه را ز و رمز این حرفه یعنی انتقال و نحوه محاسبه و جمع آوری فاکتور را بیاموزد تا پس از مدتی بتواند خود به عنوان کیفی در این حرفه فعالیت کند.

برخی از این افراد اگر امکانات مالی داشته باشد خود اقدام به خرید محصولات طلایی از سازنده می کنند و پس از انتقال و فروش آنها به بنکدار محلی این کار را ادامه می دهند اما بسیاری از آنها صرفا وظیفه نقل و انتقال طلای ساخته شده از کارگاه به بنکداری و برگرداندن حساب را برعهده دارند که در این میان درصد اندکی از اجرات ساخت طلا فروخته شده را به عنوان حق و الزحمه خود دریافت می کنند.

این گروه با دریافت کار ساخته از کارگاههای تولید طلا معمولا در مراکز استان مثل بازار تهران اقدام به انتقال آن به شهرستان ها می کنند هرچند امروزه بتوان گفت که سیستم توزیع کارگاههای بزرگ جای این گروه را گرفته اما هنوز هم چند ده هزار نفر در این صنعت و حرفه بخصوص مشغول هستند . این گروه که معمولا یک نوع کار تولیدی کارگاهی خاص را به بازار مصرف انتقال می دهند از سوی اتحادیه کارت شناسایی دریافت می کنند و مورد تایید بازار هستند بنابراین هیچ جایی برای سوء استفاده نیست . این کارت شناسایی به این دلیل برایشان صادر می شود که گاهی در موارد امنیتی بتوانند از پلیس کمک بگیرد و در صورت سئوال ماموران بتوانند ثابت کنند که این مقدار طلای همراهشان مربوط کجاست یا اینکه به کجا حمل می شود چون برخی از این افراد برای جابه جایی طلای همراهشان از بازار تولید به بازار مصرف مجبور به استفاده از خطوط هوایی داخلی هستند بنابراین این کارت شناسایی که تایید شده اتحادیه طلافروشان هر استان است برایشان ضروری خواهد بود.

به تازگی این گروه و با همکاری اتحادیه اجازه حمل وسایل حفاظت شخصی مثل اسپری فلفل یا شوکر را دریافت کرده اند بنابراین به امنیت کارشنان افزوده شده هرچند هنوز هم این گروه به دلیل لورفتن مسیر حرکتشان در خطر حمله سودجویان هستند اما سعی می کنند یا به صورت گروهی به سفر بروند یا اینکه کاملا با یکدیگر در تماس دایم باشم تا به سلامت به مقصدشان برسند و اجناس امانی را تحویل صاحبانشان بدهند.

دستمزد این گروه اینگونه محاسبه می شود که کارگاه سازنده دوره ای که معمولا با توجه اعتبار این کیفی ها تعیین می شود بین یک هفته یا یک ماه تعیین می شود را نسبت به بازپرداخت طلای دریافتی از کارگاه زمان دارند و البته درصدی هم از تخفیف تولیدکننده نسبت به کارمزد ساخت طلا برخوردار خواهند شد بنابراین پس از تحویل جنس مورد نظرشان به خریدار با افزودن درصدی به کارمزد ساخت سودی برای خود به دست خواهند آورد اما در مورد میزان طلا باید عینا آن را به کارگاه تولیدی تحویل دهند حالا یا به صورت طلای شکسته یا شمش یا مبلغ ریالی همان زمان معامله که طلا را از کارگاه تحویل گرفته اند البته معمولا آنها علاقمند هستند همان طلا را به سازنده تحویل دهند تا از نوسانات قیمت طلا مصون باشند.

این گروه پس از رسیدن به مقصد شروع به توزیع محصولات خود به متقاضیان می کنند و تا بعد از ظهر زمان سپری می کنندو پس از آن اقدام به جمع آوری مطالبات هفته قبل یا ماه قبل خود را از خریداران می کنند و به اصطلاح خود حساب بازشان را می بندند با این کار سود خود از روی کل مبلغ کسر کرده و طلا و کارمزد کارگاه سازنده را کاملا به کارگاه پس از بازگشت تحویل می دهند . این پروسه با توجه به حوزه فعالیت این گروه هر هفته یا هر ماه تکرار می شود و هر بار با توجه به سود حاصل درآمد کسب می کنند اما لازم به یادآوری است که این گروه در واقع با جابجایی چندین کیلوطلای همراهشان با جانشان بازی می کنند .

به همین دلیل این افراد سعی می کنند ساعت حرکت از مبداء به مقصد یا برعکس ، مسیر حرکت، وسیله سفر و حتی لباس هایشان در طول مسیر را دائم تغییر دهند تا از سوء نیت دیگران در امان باشند و البته مدت طولانی تری را در این حرفه سپری کنند. وسیله نقلیه خصوصی ، هواپیما و اتوبوس از اصلی ترین وسایل حمل و نقل آنهاست اما در هر مورد سعی می کنند با ترفندهایی هویت و شغلشان را کاملا مخفی نگهدارند تا مورد تعرض دیگران قرار نگیرند اما نظم و ترتیب سفرهایشان و البته نحوه محاسبه طلب وبدهی آنها یکی از منظم ترین روشهای مرسوم در بازار است چون بیش از سرمایه آنها نیاز به اعتبار و اعتماد سازندگان و البته خریداران دارند که در صورت خدشه دار شدن هر آیتم آنها دیگر قادر به ادامه فعالیت اقتصادی در این حرفه نخواهند بود بنابراین شایدبتوان گفت این حرفه در بازار کاملا مروسی و پدر و پرسی باقی مانده و ورود افراد متفرقه در این بازار بسیار سخت یا کاملا غیر ممکن است.

چترهایی که برای طلا باز شده اند

چترهایی که برای طلا باز شده اند

تقریبا یکی یا دو دهه پیش وقتی جزیره کیش به عنوان یکی از مناطق آزاد کشورمان به اقتصاد کشور معرفی شده و تنوع پاساژهای خرید و البته قیمت بسیار ارزان اجناس ارایه شده در انها دهان به دهان بین مردم کشورمان چرخید موجی از خریداران به این منطقه ازاد و البته توریستی کشورمان سرازیر شدند. همین موضوع باعث شد تا برخی از بنکداران و واردکنندگان بازار برای نپرداختن عوارض گمرکی اقدام به ارسال اجناسشان توسط گروهی از مسافران از این جزیره زیبا به بازار به صورت چمدانی کنند و در اصطلاح تجارت چمدانی منطقه را رونق دهند .

اما پس از مدتی که چمدان های بسیاری از این جزیره به مناطق مختلف کشورمان رفت و سود تقریبا مناسبی به هر دو گروه یعنی مسافران و البته صاحبان کالا رسید حرفه ای به نام چتربازی نیز در این منطقه رونق گرفت ، هرچند هر دو گروه برای مدتی درآمد مناسبی داشتند و از این شرایط به خوبی استفاده کردند اما پس از مدت کوتاهی موضوع این نوع تجارت یعنی تجارت چمدانی و البته حضور گسترده چتربازها در مناطقی مثل کیش صدر اخبار اقتصادی قرار گرفت و صدمات و خسارات ناشی از اینگونه تجارت برای سیستم مالیاتی کشور و البته عدم کنترل دقیق بر اجناس وارداتی از سوی کارشناسان بارها و بارها به مسئولان گوشزد شد.

 هرچند در حال حاضر چتر این گروه به گستردگی گذشته نیست و تقریبا می توان گفت در موارد معمول کارو بارشان مثل گذشته سکه نیست و البته تعدادشان بسیار کمتر از گذشته شده اما چتر این گروه جای دیگری از بازار گسترده شده است و به جای حمل و نقل کیف، کفش، البسه، لوازم آرایش، لوازم آشپزخانه و خوراکی ، باری کوچک اما بسیار سودآور را حمل می کنند، این بار کوچک اما پرسود چیزی نیست جز فلز زرد رنگ گرانبها یعنی طلا و مصنوعات طلایی.

اگرچه فعالیت این گروه را نمی توان در ردیف قاچاق کالا در نظر گرفت، اما این چتربازها و البته تعداد محدودی از فعالان بازار طلا با استفاده از موقعیت ایجاد شده ، ضعف قوانین و البته سوء استفاده از معافیت های گمرکی مسافران اقدام به ارسال یا واردات مصنوعات طلا به کشور می کنند . هرچند طبق قوانین جمهوری اسلامی صادرات و واردات این فلز گرانبها با شرایط خاصی انجام می گیرد (طبق آمار ارایه شده در وب سایت گمرک جمهوری اسلامی ایران هر مسافر می تواند 150 گرم طلای ساخته شده بدون نگین را از کشور خارج کند) و در برخی موارد حتی ورود و خروج هرنوع طلا به کشور ممنوع است. اما برق این فلز گرانبها باعث شده تا برخی با نادیده گرفتن قوانین دست به صادرات و واردات مجازی (غیر واقعی) طلا به صورت غیر قانونی اما به ظاهر قانونی بزنند.

به عنوان مثال به نقل از واحد مرکزی خبر چند روز گذشته محموله قاچاق 216 کیلوگرمی طلا از داخل یک لنج سیب زمینی در بندرعباس کشف و ضبط شد. اگر موضوع قاچاق و روند قانونی آن بگذریم در می یابیم که نوسانات قیمت طلا داخل و خارج باعث سرازیر شدن رگه های طلایی از داخل ایران به خارج یا برعکس آن اما روی بدن چتربازان می شود.

همانطور که می دانیم قیمت این فلز گرانبها توسط بازار جهانی تعیین شده و در کشورمان نیز قیمت اونس جهانی طلا با قیمت دلار رابطه مستقیمی دارد بنابراین گاهی اوقات به دلیل نوسانات نرخ ارز و البته اونس جهانی قیمت طلا داخل ایران با خارج از کشور بسیار متفاوت است که بعضا این قیمت ارزان تر از خارج است و گاهی گرانتر ، این تفاوت باعث شده تا در شرایط متفاوت حرکت این فلز زرد رنگ از داخل به خارج یا برعکس صورت گیرد و چتربازها با راهنمایی گروه اندکی از فعلان بازار طلا با توجه به نوسانات قیمت مسیر حرکتشان را تعیین کنند.

طبق اطلاعات به دست آمده از بازار تهران گاهی اوقات اختلاف قیمت یک کیلوگرم طلا یا همان شمش ، داخل با خارج از ایران به چندین میلیون تومان نیز می رسد و این تفاوت خود باعث گسترده تر شدن چتر این گروه و البته صادرات یا واردات مجازی مصنوعات طلا به خارج از کشور در بازار طلای ایران می شود.

روند کار چتربازهای طلایی اینگونه است که هنگامی که اختلاف قیمت طلا داخلی با خارجی زیاد شد و بستن چمدانشان صرف داشت سودجویان طلایی چون حمل شمش طلا کاری بسیار دشوار و البته در برخی موارد غیر ممکن است اقدام به ساخت مصنوعات عیار بالای طلا با وزن بالا می کنند. به عنوان مثال می توان از النگوی 200 گرمی، یا زنجیر و دست بند 250 گرمی  نام برد و آن را تحویل چترباز می دهند تا به مقصدی مشخص که معمولا کشور ترکیه یا دوبی هست برسانند و در ازای آن مبلغی هم از مقصد دریافت کنند البته لازم به ذکر است که این چتربازها هرگز افراد عادی نیستند بلکه افرادی امین در صنف طلا و جواهر هستند و با شناخت کامل توسط سودجویان بازار طلا به کار گرفته می شوند. اما سود این کار در واقع به جیب ارسال کننده خواهد رفت چون اگر مبلغ این طلا به صورت دلار یا ارزهای معتبر دیگر وارد کشور شود که خوب سودی مقطعی به او رسیده اما اگر به جای طلای ارسالی که از درجه خلوص بالایی نیز دارد، طلای 18 عیار ساخته شده وارد کنند که معامله ای برد برد را برای خود رقم زده است. هرچند که گاهی هم به دلیل نوسانات مقطعی طلایش به خاکستر تبدیل می شود اما در بیشتر مواقع طلای او ری خواهد کرد.

اما چگونه؟ همگان می دانیم برای عیار کردن طلای شمش به طلای 18 عیار باید به آن مس یا نقره افزود بنابراین اگر یک کیلوگرم شمش طلا را بخواهیم به طلای عیار 18 تبدیل کنیم باید مقداری از فلزات یاد شده را به آن بیافزاییم پس به عنوان مثال 1000 گرم طلای ما تبدیل 1050 گرم خواهد شد (مقیاس کاملا فرضی هستند) اینجاست که این معامله برای صاحبش 50 گرم طلا سود کرده است. اما سود اصلی زمانی است که مصنوعات خارجی وارد شده به جای طلای ارسالی با اجرت های نجومی به مشتریان و خریداران فروخته می شود همین موضوع باعث شده که گاهی سود حاصل از این معامله به چیزی حدود 10 تا 15 میلیون تومان یا حتی بیشتر  نیز برسد اگرچه درصدبسیار اندکی به چتربازها می رسد اما به هر حال این معامله برای هر دو بدون در نظر گرفتن مصالح اقتصادی کشور توسط آنها بسیار شیرین و گواراست که نمی توانند از آن چشم بپوشند.

بنابراین شاید با وضع قوانین و بازرسی های متناوب در مبادی ورودی و خروجی کشور بتوان از فعالیت چتربازها کاست اما به واقع نمی توان جلوی این کار را بطور کامل گرفت و روند صادرات یا واردات مجازی طلا و مصنوعات آن را به کشور قطع کرد، وجود میزان زیادی مصنوعات طلایی خارجی در بازار تهران  دیگر شهرها خود گواهی براین مدعاست.